ئۆتۆ حیکال

ئۆتۆ حیکال
ئۆتۆ حیکال
	ئوتو-ھنگال، شازادەی شاری ئورووکی سۆمەری، دوعای سەرکەوتن دەکات بەرامبەر بە پادشای گۆتییەکان تیریگان. وێناکردنی سەدەی نۆزدەھەم
پادشای ئورووک
فەرمانڕەوایی	نز. ٢١١٩ – نز. ٢١١٢ پ.ز
پێشوو	تیریگان (بنەماڵەی گۆتییەکان); نام-ماھانی (دووەم ئیمپراتۆریەتیی لاگاش)
جێگر	ئور نەمۆ (سێیەم ئیمپراتۆریەتیی ئوور)
خانەدان	پێنجەم ئیمپراتۆریەتیی ئورووک
مردن	نز. ٢١١٢ پ.ز

ئۆتۆ حیکال یان ئۆتۆحیکال (بە سۆمەری: ^Dutu-ḫe₂-g̃al₂ 𒀭𒌓𒃶𒅅‌؛ مرد لە نز.٢١١٢ پێش زایین)، ھەروەھا نووسراوە وەک ئوتو-حیگال یان ئوتو-ھنگال، و ھەندێکجاریش بە ئوتو-حیگال، ئوتو-ھیجال، ئوتو-خنگال، نووسراوەتەوە، یەکێک بووە لە یەکەم پاشا ڕەسەنەکانی سۆمەر دوای دوو سەد ساڵ لە دەسەڵاتی ئەکەدی و گۆتی، و بنەڕەتی دامەزراندنی سێیەم ئیمپراتۆریەتیی ئور بووە لەلایەن حاکمی ئوری خۆی، ئور نەمۆ. بە فەرمی لە نووسراوەکانیدا "پاشای ئورووک" بووە، ھەر بۆیەش وەک دامەزرێنەر و تاکە ئەندامی "شانشینی پێنجەمی ئوروک" (ئوروکی پێنجەم) دادەنرێت.^[١]^[٢]

ژیانی سەرەتایی

سەبارەت بە پاشخانەکەی چەندین تیۆری ھەیە. باوترینیان ئەوەیە کە حاکمێکی ئورووک بووە و لە دژی پاشاکانی گۆتی ڕاپەڕیوە. ئەو شارەکانی سۆمەری سەرکردایەتی کرد لە دژی دوا پاشای گۆتی تیریگان. دوای شەڕێک لە شوێنێکی نادیار، ئۆتۆحیکال سەرکەوتنی بەدەستھێنا و تیریگانی ناچارکرد ھەڵبێتەوە بەرەو گۆتیوم.^[٣] تیریگان ھەڵات بۆ شاری دوبروم (شوێنەکەی نادیارە) لەوێ خەڵکەکە بە میھرەبانییەوە مامەڵەیان لەگەڵدا کرد. بەڵام کاتێک خەڵکی دوبروم بیستیان کە ئۆتۆحیکال بەرەو شارەکە ڕێپێوان دەکات، تیریگان و بنەماڵەکەیان بە دیل گرت. ھێنرایە بەردەم ئۆتۆحیکال، و ڕازی بوو سۆمەر بەجێبھێڵێت و پاشەکشە بکاتەوە بۆ گوتیۆم.^[٤]

حکومڕانی

دوای شکستپێھێنانی گۆتییەکان، ئۆتۆ-ھنگال خۆی وەک پاشای سۆمەر جێگیر کرد. لە ساڵی حەوتەمی پاشایەتیدا بە شێوەیەکی کارەساتبار لە ڕووداوێکدا لە کاتی پشکنینی بەنداوێکدا گیانی لەدەستدا (کە گومانی دروست کرد لەوانەیە مردنەکەی دەستی کەسێکی لەپشت بێت، یان پلان بۆ دارێژڕاو بێت و تیرۆر کرابێت لە بڕی ڕووداوێک)،^[٧] و لە دوای ئەوە حاکمی ئوور ئور نەمۆ وەک پاشای سۆمەر جێگەی گرتەوە. بەم شێوەیە تاکە پاشای شانشینی پێنجەمی ئورووک بوو. لە ڕاستیدا خەڵکی سۆمەری ھەمیشە وەک یەک شانشینی بەردەوام مامەڵەیان لەگەڵ پاشایەتیی ئوتو-ھنگال و شانشینی ئووری سێیەم کردووە، لەگەڵ ئوتو-ھنگال وەک دامەزرێنەر. ئوتو ھنگال وەک یەکێک لە گەورەترین کەسایەتییە مێژوویییەکان و پاڵەوانەکانی گەلی سۆمەری ستایشی زۆری لێدەکرێت.

ناو

ئوتو-ھنگال لە لەوحەی سەرکەوتنەکەیدا خۆی بەم شێوەیە وەسف دەکات:

𒀭𒌓𒃶𒅅 / 𒍑𒆗𒂵 / 𒈗𒀕𒆠𒂵 / 𒈗𒀭𒌒𒁕 𒐉𒁀

utu-he2-gal2 / nita kal-ga / lugal unu^ki-ga / lugal an-ub-da limmu5-ba

ئوتو-ھی٢-گال٢ / نیتا کال-گا / لوگال ئونو^کی‌-گا / لوگال آن-ئوب-دا لیمۢو٥-با

«ئوتو-ھنگال، پیاوی مەزن، پادشای ئورووک، پادشای چوار گۆشەی جیھان»

-ناو و نیشانەکانی ئۆتۆحیکال لەسەر لەوحەی سەرکەوتنەکەی.^[٨]^[٩]

ئیسپاتەکان

ئوتو-ھنگال لە ڕێگەی چەندین نووسراوەوە ناسراوە.^[١٠]

لەوحەی سەرکەوتنەکەی

لەوحەیەکی سەرکەوتن لە ئورووک لەلایەن ئوتو-ھنگالەوە دانرا، کە کۆپییەکی لە سەردەمی شانشینی ئیسن دروستکراوە، ئێستا لە مۆزەخانەی لووڤردایە (AO 6018).^[١٢] لەوحەکە باسی سەرکەوتنی ئوتو-ھنگال دەکات بەسەر گۆتییەکان، بەتایبەتی پاشا تیریگان. سەرەتای نووسراوەکە نووسراوە:

باس و چیڕۆکی نووسینەکە بریتییە لەوەی ئۆتۆحیکال لە نووسینەکەدا پڕۆپاگەندەی کۆن و تاوان دەخاتە پاڵ گۆتییەکان (کە بە باو و باپیری کورد دادەنرێن)، ھەروەک تاوانباریان دەکات بە:

ھێرشکردنە سەر خوداوەندەکان

بردنی پاشایەتیی سۆمەر بۆ شاخ (دەسەڵات دزین)

پڕکردنی سۆمەر لە خراپەکاری

دزینی ژن لە مێردەکانیان

دزینی منداڵ لە دایک و باوکیان

بڵاوکردنەوەی توندوتیژی لە ھەموو شوێنێک

ئینلێلی خوداوەندی سۆمەر فەرمانی پێدەکات مامەڵە بکات و ھەڵوێست بنوێنێت:

ئێنلیل فەرمان بە ئوتو-ھنگال دەکات کە گۆتییەکان بسڕێتەوە و پاشایەتی بگەڕێنێتەوە بۆ سومەر.

دەچێتە لای ئینانا (خودای شەڕ و خۆشەویستی): داوای لێدەکات ھاوپەیمانیی خۆی بێت، بە "شێری شەڕ" ناوی دەبات کە خاکە بیانییەکان دەشکێنێت.

گۆتییەکان لە سەردەمی شا تیریگان: تیریگان ڕووبار و ڕێگا و زەوییە کشتوکاڵییەکان دەگرێت — لە بنەڕەتدا سۆمەر دەشکێنێت. بەڵام کاتێک ئوتو-ھنگال نێردراوێک دەنێرێت، تریگان بەبێ شەڕێکی زۆر خۆی ڕادەستی دەکات.

دەستگیرکردنەکەی تریگان:

تیریگان و ھاوسەرەکەی و منداڵەکانی لە دابروم دەگیرێن. زنجیریان لەسەر دادەنێن و چاویان بەستن. ئوتو-ھنگال دەیخاتە بەردەم خوداوەندی خۆر 'ئوتو'، ناچاری دەکات پاڵ بکەوێت و بە شێوەیەکی ڕستەیی پێی دەخاتە سەر ملی تیریگان — ئاماژەیەکی کلاسیکیی سەرکەوتنی کۆن.

کۆتایی ھێنان بە گەشەکردن:

شانازی بەوە دەکات کە وایکردووە "مارە دداندارەکانی شاخەکان" (گۆتییەکان؛ لەسەر لەوحەکە گۆتییەکان وەک مارە دداندارەکانی شاخ ناوبراون) لە درزەکانی زەوی بخواتەوە - واتە زەلیلکردن و لەناوچوون. لە بنەڕەتدا وتارێکی پڕوپاگەندەییی کۆنە: واتە: خوداوەندەکان پێیان وتم گۆتییەکان لەناو ببەم، بۆیە منیش ئەوەم کرد، پاشاکەیانم گرت و زەلیلم کرد و شکۆمەندیی سۆمەرم گەڕاندەوە.

— لەوحەی سەرکەوتنەکەی ئۆتۆحیکال^[١٣]^[١٤]

گوڵدانی مس

گوڵدانێکی مس، ئێستا لە مۆزەخانەی بەڕیتانیادایە (BM 1999,0731.1)، نووسراوێکی لەلایەن ئوتو-ھنگالەوە لەسەرە:^[١٥]

من، ئوتو-ھنگال، پیاوی بەھێز، پادشای ئورووک، پاشای چوار گۆشەی جیھان، ئەم نووسراوەم داناوە. ھەرکەسێک بوێری ئەوەی ھەبێت قسەکانی من بسڕێتەوە و لێرە ناوی خۆی بتاشێنێت، یان ببێتە ھۆی ئەوەی کەسێکی تر وا بکات، با حوکمڕانییەکەی کورت بکرێتەوە، نەوەکانی لەسەر زەوی بسڕدرێنەوە. ئان، پادشای خوداوەندەکان و ئینانا، خانمی ئورووک بەنەفرەتی بکەن! — نووسینەکەی ئۆتۆحیکالی سەر گوڵدانەکە^[١٦]

پارچە بەردەکە

نووسراوێکی دیکەی پارچەپارچەیی ئوتو-ھنگال کە ھەروەھا ئەویش لە مۆزەخانەی بەڕیتانیادایە، تەنیا ناوی ناو و ناونیشانەکەی ھاتووە: "ئوتو-ھنگال، پیاوە گەورەکە، پاشای ئورووک، پادشای چوار گۆشەی جیھان".^[١٧]

بەشێک لە شوێنەوارێکی بەرد کە ناوی "ئوتو-ھنگال، پیاوی گەورە، پاشای ئورووک، پاشای چوار گۆشەی جیھان"ی لەسەر نووسراوە. نزیکەی ساڵی ٢١٢٥ پێش زایین. لە ئوور لە عێراقەوە. مۆزەخانەی بەڕیتانیا لە لەندەن.^[١٨]
ئۆتۆ حیکال بە نووسینی مێخی
نووسراوی ئوتو-ھنگال. "ئوتو-ھنگال، پیاوی مەزن، پادشای ئورووک، پادشای چوار گۆشەی جیھان".^[١٩]

سەرچاوەکان

↑ "Utu-hengal, king of Uruk" in Basmachi، Faraj (١٩٧٥). Treasures of the Iraq Museum (بە ئینگلیزی). Al-Jumhuriya Press. لاپەڕە ٢٩.
↑ George، A. R. (٢٠٠٣). The Babylonian Gilgamesh Epic: Introduction, Critical Edition and Cuneiform Texts (بە ئینگلیزی). Oxford University Press. لاپەڕە ١٠٩. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٩٢٧٨٤١-١.
↑ Samuel Noah Kramer (١٧ی ئەیلوولی ٢٠١٠). The Sumerians: Their History, Culture, and Character. University of Chicago Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٢٦-٤٥٢٣٨-٨., p. 37
↑ As described in the document translated by Kramer, The Sumerians, pp. 325f
↑ «Search results». cdli.ucla.edu.
↑ THUREAU-DANGIN، Fr. (١٩١٢). «La Fin de la Domination Gutienne». Revue d'Assyriologie et d'archéologie orientale. ٩ (3): ١١١–١٢٠. ISSN ٠٣٧٣-٦٠٣٢. JSTOR ٢٣٢٨٣٦٠٩.
↑ Cooper، Paul M. M. «8. The Sumerians - Fall of the First Cities». YouTube. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥. لە ٤ی ئابی ٢٠٢٥ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر)
↑ «Search results». cdli.ucla.edu.
↑ THUREAU-DANGIN، Fr. (١٩١٢). «La Fin de la Domination Gutienne». Revue d'Assyriologie et d'archéologie orientale. ٩ (3): ١١١–١٢٠. ISSN ٠٣٧٣-٦٠٣٢. JSTOR ٢٣٢٨٣٦٠٩.
↑ «Search results». cdli.ucla.edu.
↑ Full transcription and translation in: «Search results». cdli.ucla.edu.
↑ «tablette». cartelen.louvre.fr.
↑ Full transcription and translation in: «Search results». cdli.ucla.edu.
↑ THUREAU-DANGIN، Fr. (١٩١٢). «La Fin de la Domination Gutienne». Revue d'Assyriologie et d'archéologie orientale. ٩ (3): ١١١–١٢٠. ISSN ٠٣٧٣-٦٠٣٢. JSTOR ٢٣٢٨٣٦٠٩.
↑ British Museum https://research.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=281755&page=2&partId=1&searchText=sumerian%20royal. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
↑ «Vase». British Museum.
↑ Full transcription: «RIME 2.13.06.2002, ex. 01 (P216773)». cdli.ucla.edu.
↑ Full transcription: «RIME 2.13.06.2002, ex. 01 (P216773)». cdli.ucla.edu.
↑ Full transcription: «RIME 2.13.06.2002, ex. 01 (P216773)». cdli.ucla.edu.

[1] "Utu-hengal, king of Uruk" in Basmachi، Faraj (١٩٧٥). Treasures of the Iraq Museum (بە ئینگلیزی). Al-Jumhuriya Press. لاپەڕە ٢٩.

[2] George، A. R. (٢٠٠٣). The Babylonian Gilgamesh Epic: Introduction, Critical Edition and Cuneiform Texts (بە ئینگلیزی). Oxford University Press. لاپەڕە ١٠٩. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٩٢٧٨٤١-١.

[3] Samuel Noah Kramer (١٧ی ئەیلوولی ٢٠١٠). The Sumerians: Their History, Culture, and Character. University of Chicago Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٢٦-٤٥٢٣٨-٨., p. 37

[4] As described in the document translated by Kramer, The Sumerians, pp. 325f

[5] «Search results». cdli.ucla.edu.

[6] THUREAU-DANGIN، Fr. (١٩١٢). «La Fin de la Domination Gutienne». Revue d'Assyriologie et d'archéologie orientale. ٩ (3): ١١١–١٢٠. ISSN ٠٣٧٣-٦٠٣٢. JSTOR ٢٣٢٨٣٦٠٩.

[7] Cooper، Paul M. M. «8. The Sumerians - Fall of the First Cities». YouTube. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥. لە ٤ی ئابی ٢٠٢٥ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر)

[8] «Search results». cdli.ucla.edu.

[9] THUREAU-DANGIN، Fr. (١٩١٢). «La Fin de la Domination Gutienne». Revue d'Assyriologie et d'archéologie orientale. ٩ (3): ١١١–١٢٠. ISSN ٠٣٧٣-٦٠٣٢. JSTOR ٢٣٢٨٣٦٠٩.

[10] «Search results». cdli.ucla.edu.

[11] Full transcription and translation in: «Search results». cdli.ucla.edu.

[12] «tablette». cartelen.louvre.fr.

[13] Full transcription and translation in: «Search results». cdli.ucla.edu.

[14] THUREAU-DANGIN، Fr. (١٩١٢). «La Fin de la Domination Gutienne». Revue d'Assyriologie et d'archéologie orientale. ٩ (3): ١١١–١٢٠. ISSN ٠٣٧٣-٦٠٣٢. JSTOR ٢٣٢٨٣٦٠٩.

[15] British Museum https://research.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=281755&page=2&partId=1&searchText=sumerian%20royal. {{cite web}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)

[16] «Vase». British Museum.

[17] Full transcription: «RIME 2.13.06.2002, ex. 01 (P216773)». cdli.ucla.edu.

[18] Full transcription: «RIME 2.13.06.2002, ex. 01 (P216773)». cdli.ucla.edu.

[19] Full transcription: «RIME 2.13.06.2002, ex. 01 (P216773)». cdli.ucla.edu.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]

[١٦]

[١٧]

[١٨]

[١٩]