ئامەد

ئامەد
ئامەد Amed دیاربەکر
	شار
	Diyarbakir
	چەند دیمەنێکی شاری ئامەد
وڵات	کوردستان
ناوچە	ئاناتۆلیای باشووری ڕۆژھەڵات
پارێزگا	ئامەد
بەرزایی	٦٧٥ مەتر (٢٬٢١٥ پێ)
ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٨)
• سەرجەم	١٬٧٢٣٬٣٩٦
زمان و ئایین
• زمان	کوردی (باکووری)، تورکی، ئەرمەنی
• ئایین	ئیسلام (سوننە)
ناوچەی کاتی	+٢
پۆستاڵ کۆد	٢١x xxx
کۆدی تەلەفۆن	٤١٢ ٠٠٩٠ کۆدی _ تەلەفۆن=777
وێبگە	www.diyarbakir.gov.tr

ئامەد یان دیاربەکر (بە کوردیی باکووری: Amed,^[١] تورکی: Diyarbakır)یەکێک لە گەورەترین و مێژوویترین شارەکانی کوردستان ]] و باکووری کوردستان، زۆرینەی دانیشتووانی شارەکە کوردن، ھەروەھا گەورەترین شاری کوردنشینە ناوی 'ئامەد' لە ئیمپڕاتۆرییەتی مادەوە ھاتووە،ئامەد ناوێکی کوردییە^[٢] دیاربەکر پایتەختی کوردستانە.^[٣]

ڕووباری دیجلە بە شارەکەدا تێدەپەڕێت، قەڵای ئامەد بە دەوری شارەکەدا خولاوەتەوە کە بە دووەم گەورەترین دیواری جیھانیش دادەنرێت بەدوای دیواری مەزنی چین.

زۆر جار شارەکە بووەتە مەیدانی ململانێ و پێکدادانی سەربازی نێوان کۆمەڵەی سەربەخۆخوازان و حکوومەتی تورکیا.^[٤]^[٥] .^[٦]^[٧]^[٨] ھەروەھا ئەم شارە ناوەندی دامەزراندنی پارتی کرێکارانی کوردستان لە دوای ساڵی ١٩٨٤ بەو لاوەیە.

مێژوو[دەستکاری]

مێژووی دێرین[دەستکاری]

ئەو ناوچەیەی کە شاری ئامەدی لە ئێستادا دەگرێتەوە ئەوا مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ چاخی بەردین.

ناو[دەستکاری]

ناوی دیاربەکریش دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ھاتنی ئیسلام بۆ ئەو ناوچەیە، کە خێڵی (بەنی بەکر وائل) تێیدا نیشتەجێ بوون لە سەردەمی معاوییە دا.^[٩]

دانیشتووان[دەستکاری]

دانیشتووانی ئەم شارە لە ساڵی ٢٠١٨، زیاتر لە ١٬٧٠٠٬٠٠٠ کەس بووە کە زۆربەیان بە بە زمانی کوردی قسە دەکەن. ھەروەھا زۆربەی خەڵکی ئەم شارە موسڵمانی سوننین.^[١٠]

قەڵای ئامەد[دەستکاری]

قەڵای ئامەد

قەڵای ئامەد یان قەڵای دیاربەکر (بە کوردیی باکووری: Sûra Amedê، بە تورکی: Diyarbakır Kalesi) قەڵایەکی مێژوویییە، کە دەکەوێتە ناوچەی سوور لە ئامەد، کوردستان.^[١١] ساڵی ٢٠٠٠، یوونێسکۆ قەڵاکەی لەلیستێکی نافەرمی دانا.^[١٢] لە ساڵی ٢٠٠٥، بەفەرمی بووە یەکێک لەشوێنەوارەکانی میراتی جیھانیی یوونێسکۆ لەپاڵ باخچەکانی ھەوسەل، بەپێی سەرچاوەکانی یوونێسکۆ مێژووی قەڵاکە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٤٨٨، لەسەردەمی دەوڵەتی ڕۆمی کۆن و فەرمانڕەوای کۆسەنتینی دووەم دروست کراوە.^[١٣]

دیوارەکانی قەڵاکە، لەدوای دیواری چین بەرزترین و درێژترین دیواری بەدوای یەکەوەن لەئاستی جیھان.^[١٤]^[١٥] قەڵاکە چەند دەروازەیەکی ھەیە، سەرەکییەکەیان ناوی چیا (Dağ)، دەروازەی ئورفە، دەروازەی ماردین و دەروازەی نوێ (Yeni).^[١٦]

وەرزش[دەستکاری]

ئامەدسپۆر یەکێک لە گرنگترین یانەیەکی تۆپی پێی ئەم شارەیە کە لە ساڵی ١٩٩٠ دامەزرا و ئێستا لە خولی تۆپی پێی تورکیا یاری دەکات، بنکەی یانەکە دەکەوێتە شاری ئامەد و بەیانەی شارەکە دادەنرێت.^[١٧]

لۆگۆی ئامەدسپۆر

پێشانگا[دەستکاری]

دیوارەکانی شاری ئامەد
مزگەوتی جەماعەتی سەدەی ١٢
بەشێک لە دیواری کۆنی شاری ئامەد
دیوارە کۆنەکانی ئامەد

ئەمانەش ببینە[دەستکاری]

سەرچاوەکان[دەستکاری]

^ Avcýkýran, Dr. Adem (ed.). "Kürtçe Anamnez, Anamneza bi Kurmancî" (PDF). Tirsik. p. 55. Retrieved 17 December 2019.
^ Bois, Th; Minorsky, V.; MacKenzie, D. N. (2012-04-24). "Kurds, Kurdistān". Encyclopaedia of Islam, Second Edition (بە ئینگلیزی).
^ "Turkey: Administrative Division (Provinces and Districts) - Population Statistics, Charts and Map".
^ "وەشانی ئەرشیڤکراو". Retrieved 7ی Mayی 2021. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help); Unknown parameter |ناونیشانی ئەرشیڤ= ignored (help); Unknown parameter |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ignored (help)
^ https://www.nytimes.com/2016/12/24/world/europe/an-aleppo-like-landscape-in-a-kurdish-redoubt-of-turkey.html
^ Kubilay, Arin (2015-03-26). "Turkey and the Kurds -- From War to Reconciliation?" (بە ئینگلیزی).
^ Köksal, Yonca (2005). "Hakan Özoğlu. Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries.Albany: SUNY Press, 2004, xv + 186 pages". New Perspectives on Turkey. 32: 227–230. doi:10.1017/s0896634600004180. ISSN 0896-6346. S2CID 148060175.
^ author., Şerif Paşa, 1865-1944. Memorandum on the claims of the Kurd people. OCLC 42520854. {{cite book}}: |last= has generic name (help)
^ بڕوانە مێژووی ئیسلام / (أطلس تأریخ اسلام) لاپەڕە ١٢٩
^ Metin Heper; Sabri Sayari (7 May 2013). The Routledge Handbook of Modern Turkey. Routledge. p. 247. ISBN 978-1-136-30964-9. It was thus only in recent times that Diyarbakır, the unofficial capital of Turkey's Kurdish area, became a predominantly Kurdish town.
^ "Diyarbakır Kalesi ve Surları (Diyarbakır)" ١ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە..
^ "Diyarbakır Kalesi ve Surları (Diyarbakır)" ١ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە..
^ "Diyarbakır Fortress and Hevsel Gardens Cultural Landscape". یوونێسکۆ. Archived from the original on 21ی Juneی 2019. Retrieved 7ی Julyی 2019.. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= و |archive-date= (help)
^ "Diyarbakır Surları" 2015-05-23 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە..
^ "Surlar" ٢ی ئەیلوولی ٢٠١٨ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە..
^ "Diyarbakır Kalesi ve Surları (Diyarbakır)" ١ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە..
^ "Turkish court acquits German footballer Naki in Kurdish case". BBC. 8 November 2016.

[1] Avcýkýran, Dr. Adem (ed.). "Kürtçe Anamnez, Anamneza bi Kurmancî" (PDF). Tirsik. p. 55. Retrieved 17 December 2019.

[2] Bois, Th; Minorsky, V.; MacKenzie, D. N. (2012-04-24). "Kurds, Kurdistān". Encyclopaedia of Islam, Second Edition (بە ئینگلیزی).

[citypopulation.de-3] "Turkey: Administrative Division (Provinces and Districts) - Population Statistics, Charts and Map".

[4] "وەشانی ئەرشیڤکراو". Retrieved 7ی Mayی 2021. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help); Unknown parameter |ناونیشانی ئەرشیڤ= ignored (help); Unknown parameter |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ignored (help)

[5] ttps://www.nytimes.com/2016/12/24/world/europe/an-aleppo-like-landscape-in-a-kurdish-redoubt-of-turkey.html

[6] Kubilay, Arin (2015-03-26). "Turkey and the Kurds -- From War to Reconciliation?" (بە ئینگلیزی).

[7] Köksal, Yonca (2005). "Hakan Özoğlu. Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries.Albany: SUNY Press, 2004, xv + 186 pages". New Perspectives on Turkey. 32: 227–230. doi:10.1017/s0896634600004180. ISSN 0896-6346. S2CID 148060175.

[8] uthor., Şerif Paşa, 1865-1944. Memorandum on the claims of the Kurd people. OCLC 42520854. {{cite book}}: |last= has generic name (help)

[9] بڕوانە مێژووی ئیسلام / (أطلس تأریخ اسلام) لاپەڕە ١٢٩

[HeperSayari2013-10] Metin Heper; Sabri Sayari (7 May 2013). The Routledge Handbook of Modern Turkey. Routledge. p. 247. ISBN 978-1-136-30964-9. It was thus only in recent times that Diyarbakır, the unofficial capital of Turkey's Kurdish area, became a predominantly Kurdish town.

[kulturvarliklari2-11] "Diyarbakır Kalesi ve Surları (Diyarbakır)" ١ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە..

[kulturvarliklari3-12] "Diyarbakır Kalesi ve Surları (Diyarbakır)" ١ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە..

[13] "Diyarbakır Fortress and Hevsel Gardens Cultural Landscape". یوونێسکۆ. Archived from the original on 21ی Juneی 2019. Retrieved 7ی Julyی 2019.. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= و |archive-date= (help)

[14] "Diyarbakır Surları" 2015-05-23 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە..

[15] "Surlar" ٢ی ئەیلوولی ٢٠١٨ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە..

[kulturvarliklari-16] "Diyarbakır Kalesi ve Surları (Diyarbakır)" ١ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە..

[17] "Turkish court acquits German footballer Naki in Kurdish case". BBC. 8 November 2016.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]

[١٦]

[١٧]