پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا

پارێزگای ورمێ

پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا یان پارێزگای ورمێ (بە فارسی: استان آذربایجان غربی) یەکێک لە پارێزگاکانی رۆژھەڵاتی کوردستانە. ناوەندەکەی شاری ورمێیە و دوو نەتەوەی سەرەکی تێیدا دەژین کە لە کورد و ئازەری پێکھاتوون. ئەو پارێزگایە لەگەڵ باشوور و باکووری کوردستان ھاوسنوورە.

مێژوو

کاتی سەرھەڵدانی دەوڵەتی سەفەوی لە ئێراندا، بەشێکی ورمێ بەدەستی میرانی برادۆستەوە بوو. لە شاری خۆییش میرانی دومبولی بە ڕەگەز کورد حوکمڕانی شاریان دەکرد. کە شاعەبباسی گەورە بە یارمەتی تورکمانی ئەفشار ھاوردە، ھێرشی بردە سەر قەڵای دمدمی پێگەی میرانی برادۆست، قەڵاکە داگیرکرا و ئەمیرخانی برادۆست لە ناوبرا. دوای ئەم شەڕە خوێناوییە حوکمڕانیی ئەم شارە و دەوروبەری درا بە ھۆزی ئەفشار و دواتر بۆ بەرپەرچدانەوەی ھێرشی کوردی بڵباس ھۆزی قەرەپەپاخیش ھێنرانە دەشتی سندوس و نەغەدە. شۆرشەکانی شێخ عوبەیدوڵڵای نەھری و سمکۆی شکاک دوو بەرسەرھاتی گرنگ بوون کە کوشتاری خوێناوی و ماڵوێرانیی بەدووای خۆی ھێنا. لە شەڕی جیھانیی یەکەمدا بە پلانێکی نھێنی ماڕشەممونی ئاشووری بە دەستی سمکۆوە کوژرا و ئاشووپی نێوان کورد و ئاشووری زیانێکی گەورەتری بە ھەرێمەکە گەیاند.

کۆماری کوردستان

وتاری سەرەکی: کۆماری مەھاباد

لە دوای شەڕی جیھانیی دووەم کاتێک لەشکری سۆڤیەت باکووری ئێرانی داگیرکرد کورد و تورکی ئازەری بە پشتگیری سۆڤیەت ئیعلانی دوو کۆماری ئازادیان کرد لە مەھاباد و تەورێز. قازی محەممەد یەکەم و دوایین سەرکردەی ئەم کۆمارە بوو و ھەر لە مەھابادیش بە فرمانی ڕەزاشای پەھلەوی لە سێدارەدرا. یەکەم ڕاگەیاندنی پارتی دیموکراتی کوردستان ھەر لە ڕۆژگاری کۆماری مەھاباد بوو.

دابەشکاری و ئامار

پارێزگای ورمێ لە ١٧ شارستان، ٤٢ شار، ٤٤ ناوچە و ١٤٢ گوند پێکھاتووە. ئامارەکانی پارێزگای ورمێ:

ناوی شارستان	ژمارەی دانیشتووان	ڕیزبەندی دانیشتووان	ڕووبەر	ڕیزبەندی ڕووبەر	زمانەکان
شارستانی بۆکان	٢٢٤٬٦٢٨	٤	٢٬٥٤١	٦	کوردیی ناوەندی
شارستانی پۆلدەشت	٤٢٬٠٧١	١٧			کوردیی باکووری، ئازەربایجانی
شارستانی پیرانشار	١٢٣٬٦٣٩	٧	٢٬٢٥٩	٨	کوردیی ناوەندی
شارستانی تەکاب	٧٨٬١٢٢	١٢	٢٬٥٢٣	٧	کوردیی ناوەندی، ئازەربایجانی
شارستانی چاڵدێران	٤٦٬٣٩٨	١٥	١٬٩٧٥	١١	کوردیی باکووری، ئازەربایجانی
شارستانی چایپارە	٤٣٬٢٠٦	١٦	٩٤٠	١٥	کوردیی باکووری، ئازەربایجانی
شارستانی خۆی	٣٥٤٬٣٠٩	٢	٥٬٥٦١	١	ئازەربایجانی، کوردیی باکووری
شارستانی ساینقەڵا	٩١٬١١٣	١٠	٢٬١٤٤	١٠	کوردیی ناوەندی، ئازەربایجانی
شارستانی سەردەشت	١١١٬٥٩٠	٩	١٬٤١١	١٢	کوردیی ناوەندی
شارستانی سەڵماس	١٩٢٬٥٩١	٦	٢٬٥٤٤	٥	کوردیی باکووری، ئازەربایجانی
شارستانی شنۆ	٧٠٬٠٣٠	١٣	١٬١٩٣	١٣	کوردیی ناوەندی
شارستانی شەوت	٥٢٬٥١٩	١٤	٩٣١	١٧	کوردیی باکووری، ئازەربایجانی
شارستانی ماکۆ	٨٨٬٨٦٣	١١	٤٬٣٣٥	٣	ئازەربایجانی، کوردیی باکووری
شارستانی مەھاباد	٢١٥٬٥٢٩	٥	٢٬٥٩٢	٤	کوردیی ناوەندی
شارستانی میاندواو	٢٦٠٬٦٢٨	٣	٢٬٢٣٣	٩	ئازەربایجانی، کوردیی ناوەندی
شارستانی نەغەدە	١٢١٬٦٠٢	٨	١٬٠٥٠	١٤	کوردیی ناوەندی، ئازەربایجانی
شارستانی ورمێ	٩٦٣٬٧٣٨	١	٥٬٢٥١	٢	کوردیی (باکووری، ناوەندی)، ئازەربایجانی

دانیشتووان

دانیشتووانی کورد لەم پارێزگایەدا بە سێ شێوەزاری سەرەکی قسەدەکەن: کوردیی باکووری (کورمانجی) لە شارەکانی ماکۆ تا ورمێ و کوردیی ناوەندی (سۆرانی) لە موکریاندا لەشنۆ تا بۆکان کوردیی باشووری (کەڵھوری) لە شارکانی تیکاب و ساینقەڵا و ھەروەھا ھەندێکیش لە بۆکان ژیان بەسەر دەبەن. شارکانی بۆکان ومەھاباد و شنۆ و پیرانشار و زەردەشت (سەردەشت) سەدتاسەد کوردن.

دابەشبوونی ھۆزە کوردییەکان لە باکوورەوە بەرەو باشوور بەم شێوەیەیە: جەلالی، میلان، ھەیدەران، شکاک، بەگزادە، برادۆست، گۆران، بریاجی، ملکاری ،زەرزا، بائۆمەر، مامەش، گەورک، مەنگوڕ، پیران، چەرداوڕۆکان لەک و ھەوشار کورد لە ناوچەی ھەوشار. ھۆزە ئازەرییە تورکزمانەکانیش بریتین لە ئەفشار (کە لە کرمان و خوراسانەوە ڕاگوێزراون) و قەرەپەپاخ (کە لە قەوقازەوە ھاتوون). ئاشووری و ئەرمەنییەکانیش دانیشتووی دێرینی ئەم پارێزگایەن.

به پێی لێکۆڵینێک لە ساڵی ٢٠١٠ دانیشتووانی پارێزگای ورمێ بە ئەم شێوازەی بوون؛ (هەر چەند درووستیی ئەم لێکۆڵینە بە چاکی دیار نییە)

پێکھاتەی پارێزگای ورمێ لە ٢٠١٠
پێکھاتە			ڕێژەی سەدی
کورد			٧٦٫٢٪
ئازەری			٢١٫٧٪
فارس			٠٫٨٪
عەرەب			٠٫٢٪
ئەوانی تر			١٫٤٪

بەستەرە دەرەکییەکان

• ڕێبەری کوردی